SÁNG NGÀY 17/12: TỔNG THUẬT ‘’HỘI THẢO VĂN HÓA 2022’’
Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Y Thanh Hà Niê K’đăm trình bày tham luận “Chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số: thực trạng và giải pháp” tại Hội thảo Văn hóa 2022.
Trình bày tham luận “Chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số: thực trạng và giải pháp” tại Hội thảo Văn hóa 2022, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Y Thanh Hà Niê K’đăm cho rằng, thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá của cộng đồng các dân tộc thiểu số (DTTS) chính là biện pháp nhằm khơi nguồn sức mạnh mềm của văn hóa dân tộc, tạo ra sức mạnh nội sinh, là nguồn lực và động lực to lớn cho phát triển kinh tế - xã hội bền vững và hội nhập quốc tế.
Thực trạng bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cộng đồng DTTS trong giai đoạn hiện nay
Đề cập về thực trạng bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cộng đồng DTTS trong giai đoạn hiện nay, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê K’đăm cho biết, trong sự nghiệp đổi mới, Đảng ta luôn coi trọng vị trí, vai trò của văn hóa, khẳng định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là sức mạnh nội sinh cho sự phát triển. Chủ trương bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa đồng bào DTTS được thể hiện rõ trong các quan điểm, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Các văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII, IX, XI về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là cơ sở quan trọng trong định hướng chính sách bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa đồng bào DTTS giai đoạn vừa qua.
Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập quốc tế, toàn cầu hoá và cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4 đang có những tác động rất mạnh mẽ, yêu cầu bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của đồng bào DTTS lại càng được đặt ra cấp bách và cao hơn trước. Để văn hóa trở thành nền tảng tinh thần, định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021-2030 được Đảng ta xác định là: “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa, con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”; và “Tiếp tục nắm vững và xử lý tốt các mối quan hệ lớn: ... giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, bảo vệ môi trường”…
Từ những chủ trương và chính sách cơ bản, toàn diện được thực hiện, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa đồng bào DTTS đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Đảng và Nhà nước đã luôn chú trọng trong công tác xây dựng và thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia về bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị văn hóa trên khắp các địa bàn vùng đồng bào DTTS. Đồng thời, Nhà nước cũng tăng cường việc huy động các nguồn lực để bảo vệ và phát huy các giá trị văn hoá đó. Ngoài ra, Nhà nước cũng đã ban hành kế hoạch, quy hoạch bảo tồn và phát triển ngành nghề thủ công truyền thống làm cơ sở pháp lý để quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững các nghề truyền thống, tạo cơ sở để tiến hành xây dựng các kế hoạch bảo vệ và phát huy giá trị văn hoá tiêu biểu của các DTTS trên phạm vi cả nước.
Theo Chủ tịch Hội đồng Dân tộc, trong giai đoạn vừa qua, nhiều giá trị, di sản văn hóa các DTTS đã được nghiên cứu, tôn vinh là di sản văn hóa Quốc gia và của Nhân loại. Dựa trên các giá trị truyền thống, chính sách bảo tồn đúng đắn và khoa học đã góp phần loại bỏ dần những yếu tố lạc hậu, không còn phù hợp và thay vào đó các yếu tố văn hóa mới, hiện đại, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội nơi đồng bào cư trú. Đời sống văn hoá vật chất và văn hoá tinh thần của đồng bào DTTS được cải thiện, nâng lên, làm phong phú hơn các giá trị văn hóa truyền thống.
Trong các chính sách kinh tế - xã hội, văn hóa của đồng bào các DTTS tiếp tục được cơ quan hoạch định chính sách nhận thức, coi trọng chuyển hoá thành các nguồn lực trong các chiến lược phát triển. Đặc biệt, trong “Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030”, đã xác định và lồng ghép nhiều mục tiêu, nội dung, nguồn lực của Chương trình gắn với chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá tộc người.
Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê K’đăm nhấn mạnh, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các DTTS luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm đặc biệt. Qua đó đã góp phần chấn hưng, quảng bá, phục hồi và phát huy giá trị văn hóa các cộng đồng DTTS. Tính hiệu quả trong bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa đã tạo nên hiệu quả quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, hình thành tư tưởng, tình cảm, tinh thần trong đời sống tinh thần của các DTTS và góp phần vào sự phát triển chung của địa phương, vùng và Đất nước.
Nhận diện một số thách thức, biến đổi trong bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các DTTS
Bên cạnh những kết quả tích cực đạt được, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê K’đăm cũng chỉ rõ, trong bối cảnh hiện nay, văn hoá các DTTS ở nước ta cũng đang đứng trước những biến đổi rất sâu sắc, bị mai một lai căng mất dần bản sắc đặt ra những thách thức to lớn trong bảo tồn và phát huy giá trị. Có thể nhận diện một số thách thức, biến đổi sau:
Các đại biểu tham dự Hội thảo
Trước hết, đó là sự mai một, biến mất của một số thành tố vốn là bản sắc văn hóa tộc người.
Chủ tịch Hội đồng Dân tộc cho rằng, nhiều giá trị văn hóa vốn được xem là đặc trưng, là bản sắc độc đáo của các DTTS có nguy cơ bị mai một. Các lễ hội dân gian, phong tục tập quán truyền thống dần ít được thực hành, các sinh hoạt văn hóa dân gian như dân ca, dân vũ bị suy giảm, nhiều nhạc cụ dân tộc, sử thi của đồng bào không còn được nhiều người DTTS am hiểu, yêu thích. Ở nhiều nơi, đồng bào DTTS đã không còn sử dụng thường xuyên ngôn ngữ, trang phục truyền thống của dân tộc mình hoặc có sử dụng nhưng pha tạp lai căng, kiến trúc nhà cửa cũng mô phỏng theo kiến trúc của người Kinh ở đồng bằng. Đời sống và sinh hoạt hiện đại làm thay đổi nhận thức của các DTTS về những giá trị mang tính linh thiêng của văn hóa truyền thống khiến cho những giá trị này dần bị mai một. Cho rằng đây là xu hướng chắc chắn còn tiếp tục xảy ra ngày càng nhanh và sâu rộng, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê K’đăm đề nghị cần phải có chính sách đủ mạnh, hiệu quả để bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa của các DTTS trong bối cảnh mới.
Hai là, quá trình tiếp biến văn hoá đã làm xuất hiện quan niệm, lối sống và nhiều yếu tố văn hóa lai căng/ không lành mạnh trong các DTTS, đặc biệt là ở giới trẻ.
Chỉ rõ, quá trình tiếp biến văn hoá một mặt khiến cho nền văn hóa của đồng bào DTTS trở nên phong phú và đa dạng hơn, mặt khác cũng xuất hiện những yếu tố văn hóa lai căng, không lành mạnh trong đồng bào DTTS, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê K’đăm nêu ví dụ như tâm lý chối bỏ các giá trị văn hóa truyền thống, chạy theo xu hướng mới, hình thành lối sống mới, hiện đại và thực dụng ở một bộ phận thanh niên nhưng lại ít quan tâm đến các giá trị văn hóa truyền thống. Nhiều thanh thiếu niên DTTS chỉ học và nói tiếng phổ thông, ít khi sử dụng tiếng nói của dân tộc mình. Bản sắc văn hóa truyền thống của các DTTS đang có chiều hướng mai một dần, thay vào đó là nét văn hóa của người đa số. Thậm chí, các DTTS rất ít người còn có thể đứng trước nguy cơ mất đi sự hiện diện của cả tộc người.
Ba là, yêu cầu giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp các DTTS ngày càng trở nên cấp bách trong bối cảnh giao lưu và hội nhập quốc tế.
Chủ tịch Hội đồng Dân tộc cho rằng, hiện tượng hiện đại hóa một số giá trị văn hóa truyền thống của các DTTS trở thành một xu hướng tất yếu trong quá trình vận động, phát triển của xã hội. Các giá trị văn hoá truyền thống, đặc biệt là các yếu tố văn hóa tiêu biểu trong nhiều lĩnh vực như sinh kế, vật chất, văn học dân gian, thậm chí cả văn hóa tín ngưỡng tôn giáo của mỗi dân tộc cũng phải đối diện với những thách thức rất lớn, dễ dẫn đến mai một hoặc bị xâm lấn bởi các giá trị văn hóa mới không phải là văn hóa quốc gia Việt Nam.
Bốn là, cùng với việc quan tâm bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá trong quá trình hội nhập thì vấn đề kiến tạo sự gắn kết chặt chẽ việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống các DTTS với các chương trình, đề án, chính sách phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS, miền núi cũng cần được đặt ra.
Chủ tịch Hội đồng dân tộc cho rằng, sự tác động và tính hiệu quả mang lại của các chính văn hóa hiện nay đối với dân tộc ở từng vùng cụ thể thì chưa thật tương xứng với tiềm năng và điều kiện thực tiễn ở địa phương. Do vậy, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê K’đăm đề nghị, trong thời gian tới, các cơ quan hoạch định cần có những đánh giá đa chiều, dài hạn, khoa học và khách quan về những tác động của các chính sách, chương trình, đề án đầu tư phát triển kinh tế - xã hội đối với sự biến đổi, bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá các DTTS để có giải pháp phù hợp.
Năm là, công tác thực hiện, đánh giá chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá các DTTS còn nhiều hạn chế.
Chỉ rõ tại các địa phương, một số cấp ủy, chính quyền địa phương nhận thức quan điểm, nhiệm vụ và giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá các DTTS còn chưa đầy đủ, chưa tương xứng với phát triển kinh tế - chính trị. Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê K’đăm cho rằng, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa chưa thực sự trở thành nguồn lực, động lực nội sinh, tiềm năng, lợi thế của đồng bào DTTS đóng góp cho sự phát triển của đất nước…
Do vậy, trong thời gian tới, các cơ quan hoạch định cần có những đánh giá đa chiều, dài hạn, khoa học và khách quan về những tác động của các chính sách, chương trình, đề án đầu tư phát triển kinh tế - xã hội đối với sự biến đổi, bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá các DTTS để có giải pháp phù hợp.
Toàn cảnh Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê K'đăm phát biểu tại Hội thảo.
Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá các DTTS trong bối cảnh mới
Từ những bất cập nêu trên, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê K’đăm đã đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá các DTTS trong bối cảnh mới.
Thứ nhất, tiếp tục đổi mới nhận thức trong công tác hoạch định chính sách bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa các DTTS.
Trong đó, trước hết chú trọng nâng cao nhận thức, năng lực, chất lượng lập pháp của Quốc hội về văn hóa; xem văn hóa là mục tiêu, nguồn lực nội sinh, động lực đột phá của quá trình phát triển. Trong quá trình hoạch định chính sách cần xác định đúng các mục tiêu văn hóa cần đạt được và đánh giá đầy đủ tác động văn hóa trước khi ban hành các chính sách, pháp luật, cũng như quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước. Đồng thời tiếp tục thực hiện chủ trương xây dựng, hoàn thiện các chính sách “phát triển văn hóa trong phát triển kinh tế và kinh tế trong phát triển văn hóa”, để vừa phát triển kinh tế, vừa bảo tồn các giá trị văn hóa tộc người. Bên cạnh đó, việc bảo tồn và phát huy văn hóa các DTTS nhất thiết phải được đặt trong môi trường sinh hoạt văn hóa cộng đồng, nâng cao chất lượng chính sách về văn hóa, văn học, nghệ thuật, đặc biệt ngôn ngữ, chữ viết của các DTTS.
Thứ hai, tiếp tục rà soát văn bản, thể chế hóa các chủ trương của Đảng và hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cộng đồng DTTS.
Trong đó cần ưu tiên xây dựng Chiến lược tổng thể về bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá các DTTS đặc sắc đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Từ đó có định hướng và căn cứ cho hoạch định và thực hiện: chính sách đầu tư xây dựng hệ thống thiết chế văn hoá cơ sở vùng DTTS; bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa dân gian, lễ hội truyền thống các DTTS; Chính sách khuyến khích xã hội, người dân sưu tầm, bảo tồn và phát huy hiệu quả giá trị văn hoá vật thể và phi vật thể của các DTTS…
Thứ ba, đổi mới công tác quản lý nhà nước trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá DTTS.
Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê K’đăm cho rằng, Nhà nước cần quan tâm bố trí đủ nguồn lực cho các chương trình, dự án, đề án, nghiên cứu khoa học về bảo tồn văn hóa và nâng cao hiệu quả công tác quản lý văn hóa vùng DTTS; có chính sách hỗ trợ, phục dựng các Lễ hội truyền thống; các công trình sản phẩm văn hóa; tôn vinh và có chính sách đãi ngộ đối với nghệ nhân, nghệ sĩ có công tạo dựng các công trình, sản phẩm văn hóa; phổ biến, truyền dạy nghệ thuật truyền thống, bí quyết nghề nghiệp có giá trị về văn hóa đối với vùng DTTS; hỗ trợ các mô hình văn hóa đặc sắc, mô hình điểm ở các bản làng; hỗ trợ việc bảo tồn tiếng nói và chữ viết của đồng bào DTTS.
Thứ tư, đổi mới tư duy, nâng cao chất lượng chính sách bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các DTTS gắn kết với các chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS.
Theo đó, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc đề nghị Nhà nước cần ưu tiên đầu tư, tổ chức thực hiện có hiệu quả Dự án 6: “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch” và Dự án 9: “Đầu tư phát triển nhóm DTTS rất ít người và nhóm dân tộc còn nhiều khó khăn” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030.
Đồng thời cần tiếp tục cụ thể hóa các nội dung chính sách Bảo tồn khẩn cấp văn hóa các dân tộc thiểu số rất ít người… Đây là chính sách cấp thiết có yêu cầu nội dung quan trọng và đặc thù cần có giải pháp cụ thể nhìn nhận trên bình diện nội dung chính sách và phương thức quản lý, tổ chức thực hiện, đầu tư. Đầu tư xây dựng nội dung cụ thể về chính sách xây dựng đời sống văn hóa và môi trường văn hóa vùng đồng bào DTTS; gắn kết chặt chẽ những hoạt động xây dựng đời sống văn hóa với nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với từng khu vực, từng vùng, từng dân tộc, tôn giáo./.
